Xenia, 2014

Σκηνοθέτης: Πάνος Κούτρας

Ηθοποιοί: Κώστας Νικούλι, Νίκος Γκέλια, Γιάννης Στάνκογλου

 

Μετά το θάνατο της Αλβανής μητέρας τους, δύο αδέρφια, ο Ντάνι (Κώστας Νικούλι) και ο Όντι (Νίκος Γκέλια), ξεκινούν ένα ταξίδι για να βρουν τον Έλληνα πατέρα τους, ελπίζοντας ότι έτσι θα εξασφαλίσουν χρήματα και την ελληνική ιθαγένεια.

Επιτέλους και μια ταινία του σύγχρονου ελληνικού κινηματογράφου που δεν είναι διασκευή, που δεν επικεντρώνεται στο (σαχλό) χιούμορ, που δεν ανήκει στο weird cinema και που καταφέρνει να θίξει με εύστοχο τρόπο ζητήματα κοινωνικά. Ο ρατσισμός, οι μετανάστες, η ομοφυλοφιλία, μια όψη της Ελλάδας που υπάρχει και που αποδίδεται στην ταινία με έναν πολύ γλαφυρό ρεαλισμό.

Από την άλλη, το "Xenia" καταφέρνει να συνδυάσει σαν παζλ το κοινωνικό με το υπαρξιακό, καθώς το ταξίδι των πρωταγωνιστών της δεν είναι μονάχα γεωγραφικό, αλλά και ένα ταξίδι στην ωρίμανση τους, στην αυτογνωσία τους, στην αγωνιώδη αναζήτηση της ταυτότητας τους και της θέσης τους και του σκοπού τους στη ζωή.

Η ταινία εύκολα θα μπορούσε να πέσει στην παγίδα της και να γίνει βαριά, σκοτεινή. Αντιθέτως όμως, παρά το φαινομενικά βαρύ θέμα της, καταφέρνει να κρατήσει και την αισιοδοξία της και την ελπίδα της και μια παιδική ελαφρότητα, χάρη βέβαια στην αγνότητα και την "αθωότητα" των δύο πρωταγωνιστών. Είναι μια ταινία καθαρή, στρωτή, που ξέρει να υψώνει την ένταση και να δίνει παράλληλα και ανάσες στον θεατή χωρίς να τον πνίγει. Θα μπορούσε ωστόσο να είχε παραλείψει τις μικρές δόσεις σουρεαλισμού, καθώς δε φαίνεται τελικά να προσδίδουν κάτι στην ιστορία.

Πολύ ωραίο το λογοπαίγνιο του τίτλου "Xenia" με την λέξη φιλοξενία, καθώς οι ήρωες προσπαθούν να αυτοπροσδιοριστούν σε ένα μάλλον αφιλόξενο περιβάλλον. Τα εύσημα πάντως δεν ανήκουν μόνο στον σκηνοθέτη, αλλά και στους πρωταγωνιστές, και ειδικά στον Κώστας Νικούλι, ο οποίος κυριολεκτικά σηκώνει όλη την ταινία πάνω του, με μια ερμηνεία που δεν μπορείς παρά να θαυμάσεις.

Κοντολογίς, θα θέλαμε συχνότερα να βλέπαμε ταινίες σαν αυτήν.

Πριν μερικές μέρες έγινε η απονομή των Χρυσών Σφαιρών και όλο το Χόλυγουντ περπάτησε στο κόκκινο χαλί ντυμένο στα μαύρα προσπαθώντας έτσι να κάνει μια δήλωση για τις γυναίκες ηθοποιούς που παρενοχλήθηκαν από μέλη του κόσμου του θεάματος, αλλά και να στηρίξει γενικά τα απανταχού θύματα παρενόχλησης. Με το σύνθημα "Time's up" άντρες και γυναίκες εναντιώνονται στη σεξουαλική παρενόχληση στο χώρο εργασίας και όχι μόνο.

Ωραίο σαν ιδέα, ωραίο σαν υλοποίηση, ωραίο σαν πρόθεση. Θα ήταν βέβαια πιο πρακτικό αν δεν είχαν προηγηθεί όλα αυτά τα χρόνια σιωπής γύρω από το θέμα της σεξουαλικής παρενόχλησης στο Χόλυγουντ και δεν έβγαιναν όλες τώρα να λένε #metoo όταν ξέσπασε το σκάνδαλο με τον παραγωγό Γουάινστιν. Αλλά κάλλιο αργά παρά ποτέ.

Κακά τα ψέματα, οι celebrities επηρεάζουν. Επηρεάζουν για ρούχα, για μαλλιά, για φαγητά, για τάσεις της μόδας γενικά. Ακόμα και άθελα τους δίνουν το καλό ή το κακό παράδειγμα. Και ευτυχώς υπάρχουν πολλοί εκεί στο Χόλυγουντ που και ανθρωπιστικές δράσεις κάνουν και χρήματα διαθέτουν και ιδρύματα για κοινωφελείς σκοπούς ανοίγουν.

Θα ήταν άδικο βέβαια να τους αναθέσουμε τέτοιο βάρος. Η κοινωνική ευαισθητοποίηση και δράση είναι υποχρέωση όλων μας, όχι μόνο όσων έχουν μια οποιουδήποτε είδους εξουσία ή δημόσια εικόνα. Αλλά έστω κι έτσι, ας γίνει η αρχή!

Έχει ταράξει πολύ τώρα τελευταία τους κύκλους των σινεφίλ η είδηση ότι θα είναι μαύρος ο ηθοποιός που θα ερμηνεύσει τον Αχιλλέα στη σειρά "Τροία" του BBC. Πλήθος Ελλήνων έχει αναστατωθεί και κάνει λόγο για βιασμό της ιστορίας μας και διαστρέβλωση των γεγονότων.

Καταρχάς να πούμε ότι η Ιλιάδα δεν είναι ιστορία. Μπορεί να υπάρχει κάποια ιστορική βάση, αλλά το σίγουρο είναι ένα: η Ιλιάδα είναι ένα ποίημα, ένα λογοτεχνικό έργο, κοινώς μυθοπλασία. Επομένως, δεν μπορούμε να κάνουμε λόγο για βιασμό της ιστορίας. Εντάξει, ναι, ο Αχιλλέας ενδεχομένως να ήταν ιστορικό πρόσωπο και να ήταν ένας πολύ γενναίος πολεμιστής που πήρε μέρος στον πόλεμο εναντίον της Τροίας και δεδομένου ότι καταγόταν από την Φθία (ας πούμε τη σημερινή Λάρισα) μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα σχεδόν πως αν όντως υπήρξε δεν ήταν μαύρος.

Έχει όμως καμιά σημασία; Εννοώ πως όταν κάνουμε τέχνη, οι ήρωες και τα γεγονότα υπερβαίνουν του μεγέθους τους και γίνονται σύμβολα, έννοιες, ιδέες, γίνονται φορείς πάνω στους οποίους πατούν οι θεατές / αναγνώστες για να βρουν εκεί τον δικό τους εαυτό και να αντλήσουν τα δικά τους μηνύματα. Αυτό δεν είναι τέχνη από καταβολής κόσμου; Επομένως, ο Αχιλλέας δεν είναι πλέον ο Αχιλλέας - το ιστορικό πρόσωπο, αλλά η προσωποποίηση της γενναιότητας και της τιμής και η ενσάρκωση του ιδεώδους της δόξας και του πολεμικού πνεύματος. Από αυτήν την σκοπιά, έχει καμιά σημασία λοιπόν πώς είναι εξωτερικά;

Εντάξει, ούτε κι εμένα μου αρέσει να βλέπω μαύρο τον Αχιλλέα, όχι γιατί έχω κάτι με τους μαύρους, αλλά γιατί αν ο Αχιλλέας καταγόταν από τον ελλαδικό χώρο είναι απίθανο να ήταν κάτι άλλο από λευκός, όπως δε θα μπορούσε, παραδείγματος χάριν, να είναι σαν Κινέζος.

Αλλά το θέμα μας δεν είναι πώς ήταν στα αλήθεια ο Αχιλλέας. Το θέμα μας είναι ότι οι ταινίες έχουν διαστρεβλώσει κατά καιρούς ένα σωρό πρόσωπα, φανταστικά και ιστορικά, και δεν είδα ποτέ να ταράζεται κανείς. Στην ταινία "Braveheart", για παράδειγμα, συγκινηθήκαμε όλοι με το ρομαντικό ειδύλλιο του επαναστάτη Σκωτσέζου πρωταγωνιστή με την πριγκίπισσα της Αγγλίας, συγκίνηση που δεν άλλαξε ούτε όταν μάθαμε πως η συγκεκριμένη πριγκίπισσα ήταν στην πραγματικότητα ανήλικη όταν έζησε ο Γουάλας, συνεπώς δεν υπήρξε κανένας μοιραίος έρωτας μεταξύ τους. 'Η να μην ξεχνάμε πως η Ιουλιέτα ήταν, σύμφωνα με τον Σαίξπηρ, δεκατρία χρονών, εγώ όμως ποτέ δεν έχω δει Ιουλιέτα κάτω από δεκαοχτώ. Όλα αυτά δε δείχνουν ότι τέχνη προσαρμόζεται ανάλογα με τους σκοπούς της; Αυτός δεν είναι ο ρόλος της;

Εμένα άλλο θα με ενοχλήσει στην περίπτωση της "Τροίας": αν διαστρεβλωθεί το πνεύμα της Ιλιάδας. Βλέπεις, η Ιλιάδα είναι ένα έργο πολεμικό, όμως είναι πάνω απ' όλα ένα έργο με ήθος, με ευγένεια, ανωτερότητα, πίστη σε υψηλά ιδανικά. Δεν είναι απλώς ένας πόλεμος ανάμεσα σε δύο αντιπάλους, είναι πολύ περισσότερο μια σύγκρουση που γίνεται για ζητήματα τιμής. Πνεύμα που δε διατηρήθηκε ούτε στο ελάχιστο στην ταινία "Τροία", στην οποία οι Έλληνες ήταν χοντροί, άσχημοι και κακοί και οι Τρώες λεπτεπίλεπτοι, ευγενικοί και όμορφοι και η όλη υπόθεση καθορίστηκε από ένα love story, υπερβολικό -σε σχέση με το κείμενο- μέχρι εκεί που δεν πάει. Όμως εκεί δεν ενοχλήθηκε κανείς, γιατί ο Αχιλλέας ήταν ξανθός, όμορφος με φέτες και έπαιρνε τις γκόμενες δυο-δυο.

Σε τελική ανάλυση, δεν είναι πασιφανές ότι η επιλογή του μαύρου Αχιλλέα έγινε μεταξύ άλλων για εμπορικούς λόγους; Και όπως φαίνεται, η παραγωγή τα κατάφερε περίφημα, μπράβο της. Ειδάλλως, η σειρά θα είχε περάσει σχεδόν απαρατήρητη.

Οκ, τους καταλαβαίνω κι αυτούς που ταράζονται. Έναν Όμηρο έχουμε και έναν Παρθενώνα και αισθανόμαστε ότι κάποιος πάει να βάλει το χέρι του στα ιερά ιδανικά μας. Μερικοί όμως, αντί να ταράζονται και να γράφουν λογύδρια στο fb, ας διαβάσουν καλύτερα την Ιλιάδα. Και την Οδύσσεια. Και λίγο Πλάτωνα και Αριστοτέλη. Και ας δούνε και καμιά αρχαία τραγωδία. Έτσι διαφυλάττονται τα ιδανικά.

Ακόμα δεν μπήκε το 2018 και ήδη γίνονται πραγματάκια. Πρώτη είδηση εδώ και μέρες είναι φυσικά η χρέωση της πλαστικής σακούλας στα σούπερ μάρκετ, είδηση που έχει προκαλέσει συζητήσεις και συζητήσεις.

Εντάξει, και μένα δε μου αρέσει να πληρώνω 4 λεπτά για τη σακούλα που θα βάλω μέσα τα ψώνια μου. Αλλά είναι τόσο τρομερό το έξοδο; Αν κάνεις δηλαδή ψώνια για πενήντα-εξήντα ευρώ, θα σκεφτείς τα 20-30 λεπτά που θα δώσεις για τις σακούλες; Δεν είναι λοιπόν οικονομικό το θέμα. Σίγουρα δηλαδή δεν είναι, την ίδια στιγμή που δίνουμε ένα σωρό λεφτά για τα τσιγάρα μας, τα ταβερνάκια μας, τα κομμωτήρια μας, τα ταξιδάκια μας.

Το θέμα δεν είναι αν χρεώνεται ή όχι η πλαστική σακούλα. Το θέμα είναι ότι στην Ελλάδα δεν περνάει κανένα μέτρο αν δε συνοδεύεται παράλληλα από πρόστιμο ή κάποια μορφή χρέωσης. Αν σου έλεγαν να χρησιμοποιείς όσο το δυνατόν λιγότερες πλαστικές σακούλες γιατί επιβαρύνεται το περιβάλλον, τι θα έκανες; Ω, για μισό λεπτό, αυτό σου το έχουν πει ήδη! Εσύ όμως συνεχίζεις να χρησιμοποιείς 400 πλαστικές σακούλες ετησίως!

Προφανώς, το επιχείρημα του περιβάλλοντος δεν είναι τόσο ισχυρό, ενώ τα 4 λεπτά μάλλον θα κάνουν δουλειά, όπως έχει αποδειχτεί από αυτό που συνέβη σε άλλα κράτη της Ευρώπης όταν άρχισε η χρέωση της σακούλας.

Το ίδιο βέβαια συμβαίνει σε όλα. Έπρεπε να αρχίσουν να πέφτουν πρόστιμα για να εφαρμοστεί εν τέλει ο αντικαπνιστικός νόμος στους κλειστούς χώρους -όσο και όπου εφαρμόστηκε τέλος πάντων. Πρέπει να φοβάσαι ότι θα σε πιάσουν στο αλκοτέστ για να μην πιεις τα άντερα σου ή ότι θα φας κλήση αν ξεπεράσεις το όριο ταχύτητας.

Και, για να το πάμε πιο μακριά, έπρεπε να ακριβύνει η βενζίνη ή να σου μειωθεί ο μισθός για να σταματήσεις να παίρνεις το αυτοκίνητο παντού και να αγοράσεις ένα ρημαδοποδήλατο. Ή να μπούνε κολωνάκια στους δρόμους για να μην διπλοπαρκάρεις. Τέτοιοι είμαστε.

Οπότε, αντί να συζητάμε για τις πλαστικές σακούλες, ας συζητήσουμε καλύτερα για την σκανδαλώδη έλλειψη παιδείας μας και την παιδιάστικη συμπεριφορά μας σε οτιδήποτε αφορά τη βελτίωση της υγείας μας, της κοινωνίας μας και της ποιότητας της ζωής μας.

Μπήκε η νέα χρονιά (χρόνια μας πολλά λοιπόν!), αρχίσανε κατευθείαν οι ευχές, οι χαρές, τα όνειρα, οι στόχοι, οι to-do λίστες, αισιοδοξία, δημιουργικότητα, ενθουσιασμός, τόλμη και δε συμμαζεύεται. Χαμός. Όλοι είμαστε τρισευτυχισμένοι, ανταλλάζουμε θερμά μηνύματα, πιστεύουμε πως θα είναι η καλύτερη χρονιά της ζωής μας και άλλα τέτοια ωραία.

Είναι κάθε χρονιά η καλύτερη χρονιά της ζωής μας; Κάνουμε έστω τα μισά των μισών από αυτά που σκεφτόμαστε την πρώτη του Γενάρη; Είμαστε αισιόδοξοι και χαρούμενοι όλη την χρονιά; Όχι.

Οι γιορτές γενικά δημιουργούν μια ψεύτικη ευφορία, μια κάλπικη ευτυχία, που ξεφουσκώνει τόσο μα τόσο γρήγορα: δεν είναι τυχαίο που η καταθλιπτικότερη εποχή του έτους θεωρείται η περίοδος που ακολουθεί μετά το τέλος των γιορτών. Η πρώτη Δευτέρα μάλιστα ονομάζεται blue Monday, δηλαδή μελαγχολική Δευτέρα. Δυσκολευόμαστε να διαχειριστούμε το κενό που αφήνει το τέλος της ευφορίας και την επιστροφή στην πραγματικότητα.

Ο λόγος που δεν πετυχαίνουν ποτέ τα new year's resolutions και ξαναριχνόμαστε μίζερα στην καθημερινότητα μας είναι ότι δεν σκοπεύουμε να τα πραγματοποιήσουμε. Δεν τα πιστεύουμε ούτε εμείς που τα σκεφτήκαμε και τα επιθυμούμε -και που θα μας ωφελούσαν αν όντως μας συνέβαιναν.

Χαρακτηριζόμαστε από μια παθητικότητα. Θέλουμε να αδυνατίσουμε, αλλά συνεχίζουμε να τρώμε. Θέλουμε να αξιοποιήσουμε δημιουργικά το χρόνο μας, αλλά δεν ξέρουμε τι να κάνουμε. Θέλουμε να βρούμε καινούργιους φίλους, αλλά διστάζουμε να ανοιχτούμε. Θέλουμε συνεχώς κάτι επιπλέον, αλλά δεν κάνουμε τίποτα για να το αποκτήσουμε.

Αλλά στις γιορτές όλα είναι μαγικά και παραμυθένια και πείθουμε τους εαυτούς μας ότι θαύματα μπορούν να συμβούν. Όπως συμβαίνουν στις ωραίες ταινίες που δείχνουν αυτές τις μέρες τα κανάλια, έτσι θα συμβεί και στις ζωές μας. Και θα θέλαμε καταβάθος και Άη-Βασίλης να υπάρχει για να μας φέρει ό,τι δώρο επιθυμούμε και να μας το ακουμπήσει στα χέρια.

Περιμένουμε όλα -οι ζωές μας, οι εαυτοί μας, η κοινωνία, η οικονομία- να βελτιωθούν ως δια μαγείας -λες και κάποιος μας το χρωστάει και οφείλει να το κάνει αυτό για εμάς. Κι όταν βλέπουμε ότι δεν αλλάζει τίποτα, αρχίζουμε τα "κάθε πέρσι και καλύτερα" και κατηγορούμε την άδικη κοινωνία και την κακιά τη μοίρα μας (είμαστε και λίγο κλάψες).

Εγώ για new year's resolution θα πρότεινα να πιστέψουμε ότι το θαύμα είμαστε εμείς. Να μην περιμένουμε κανένα θαύμα απ' έξω. Να πιστέψουμε περισσότερο στους εαυτούς μας. Να αντιστεκόμαστε στη ρουτίνα της καθημερινότητας. Να βρίσκουμε τους δικούς μας τρόπους διαφυγής. Να μην κάνουμε στους άλλους και στην κοινωνία αυτά που ενοχλούν εμάς. Να είμαστε ευγενικοί. Να παίρνουμε μικρά ρίσκα. Να τολμάμε κάτι που το θέλουμε πολύ. Πράγματα απλά, εύκολα, όχι μεγαλεπήβολοι στόχοι που μας πλακώνουν.

Να προσπαθούμε συνεχώς να γίνουμε η καλύτερη εκδοχή του εαυτού μας. Δεν μπορώ να σκεφτώ καλύτερο στόχο-όνειρο-θαύμα από αυτό.