Ο Serpico είναι ένα σκληρό μπατσόνι, αλλά τίμιο, τόσο τίμιο που δεν ανέχεται ούτε τις ατιμίες των συναδέλφων του. Προσπαθεί απεγνωσμένα να πατάξει την διαφθορά που υπάρχει στους κύκλους της αστυνομίας, και στην προσπάθεια του αυτή γίνεται αντιπαθής από όλους, κινδυνεύει η ζωή του, η προσωπική του ζωή γίνεται άνω-κάτω. Α και τρώει και μια σφαίρα στη μούρη στην αρχή της ταινίας.

Όση ώρα έβλεπα τον Serpico δεν ήξερα αν έπρεπε να τον θαυμάσω ή να γελάσω. Αν θα έπρεπε να τον θεωρήσω ως τον μεγαλύτερο ήρωα της σύγχρονης κοινωνίας ή ως τον μεγαλύτερο βλάκα.

Βλέπεις, όλοι μας, κάπου εκεί μετά τα 20s, περνάμε μια φάση "Serpico". Μέχρι να φτάσουμε σε αυτή τη φάση, μεγαλώνουμε ιδανικά. Από το σπίτι και από το σχολείο ακούμε για δικαιοσύνες, αξιοκρατίες, τώρα τελευταία -μετά από πολλές διεφθαρμένες κυβερνήσεις- προέκυψαν και οι διαφάνειες. Όλα είναι ροζ και ωραία σαν ζαχαρωτά και εμείς είμαστε τόσο αθώοι και ονειροπόλοι και θαρραλέοι και δε συμμαζεύεται.

Μετά κάποια στιγμή καταλαβαίνουμε ότι απατηθήκαμε και ότι ο κόσμος δεν είναι έτσι όπως μας τον έταξαν και κλαίμε πικρά. Και τότε αρχίζει η φάση "Serpico", το μεγαλύτερο δίλημμα των 20s: να μείνω με τα μυαλά που κουβαλώ ή να αλλάξω; Να μείνω τίμιος ή να πάω με το ρεύμα; Υπάρχει ηθική και ακεραιότητα ή όλα είναι μούφες;

Κι αν μείνω τίμιος, μπορώ να είμαι ο μόνος τίμιος ανάμεσα στους ανέντιμους; Η κοπέλα του Serpico του λέει μια ιστορία: σε ένα βασίλειο υπήρχε ένα πηγάδι από όπου όλοι έπιναν νερό. Ένα βράδυ μια μάγισσα δηλητηρίασε το πηγάδι και όσοι ήπιαν τρελάθηκαν. Ο μόνος που δεν ήπιε ήταν ο βασιλιάς. Ο λαός όμως είχε εξαγριωθεί που ο βασιλιάς τους ήταν τρελός. Έτσι, αποφάσισε κι αυτός να πιει από το πηγάδι και ο λαός ήταν τρισευτυχισμένος που ο βασιλιάς είχε ξαναβρεί τα λογικά του.

Τελικά, αργά ή γρήγορα καταλαβαίνεις ότι όλα είναι μούφες. Αλλά μετά στο χέρι σου είναι αν θα παραμείνεις Serpico ή όχι. Τουλάχιστον στην πρώτη περίπτωση μπορεί να καταλήξεις κινηματογραφικός ή λογοτεχνικός ήρωας. Ε, κάτι είναι κι αυτό.  

Περπατώντας στους δρόμους της πόλης τον τελευταίο καιρό διαπίστωσα το εξής: όλο και περισσότεροι οδηγοί σταματούν για να περάσει γονιός με το καρότσι του παιδιού του, σε τόσο μεγάλο βαθμό μάλιστα που κοντεύει να γίνει κανόνας. Θα μου πεις βέβαια, αυτονόητο δεν είναι; Θα πρέπει να τους δώσουμε και τα εύσημα; Σε μια κοινωνία που η κακή οδηγική συμπεριφορά έχει παράδοση, ναι, λέω να τους δώσουμε τα εύσημα.

Οι πάντες -οδηγοί και πεζοί- βρίζουν τους οδηγούς. Και καλά κάνουν δηλαδή, γιατί η αλήθεια είναι ότι όσοι έχουν αυτοκίνητο τείνουν να παρκάρουν σε διαβάσεις, ράμπες και θέσεις ατόμων με ειδικές ανάγκες, να διπλοπαρκάρουν και να δυσκολεύουν την κυκλοφορία ή ακόμα και να παίρνουν το αυτοκίνητο τους για ψύλλου πήδημα επιτείνοντας έτσι το κυκλοφοριακό χάος.

Τα τελευταία όμως δέκα χρόνια που οδηγώ πλέον κι εγώ διαπίστωσα με έκπληξη το εξής: δεν είναι μόνο οι οδηγοί που δεν ξέρουν να συμπεριφέρονται, είναι και οι πεζοί -για να μην πω κυρίως οι πεζοί. Ακριβώς επειδή βρίσκονται σε μειονεκτική θέση -με την έννοια ότι σε μια ενδεχόμενη σύγκρουση σίγουρα ο πεζός θα είναι ο …χαμένος-, θεωρούν αυτονόητο ότι οι οδηγοί πρέπει να τους προσέχουν, γιατί αν τους χτυπήσουν πολύ απλά θα τους στείλουν στο νοσοκομείο! Με αυτό το σκεπτικό (γιατί προφανώς αυτό είναι το σκεπτικό, δεν μπορώ να βρω άλλη λογική εξήγηση), κάνουν ό,τι γουστάρουν: περπατούν σε μέση ενός μη πολυσύχναστου δρόμου, διασχίζουν πολύ αργά το δρόμο, πετάγονται απέναντι ακόμα κι αν το φανάρι τους είναι κόκκινο επειδή θεωρούν ότι το αυτοκίνητο βρίσκεται ακόμα μακριά, κάνουν κατάχρηση του κανόνα ότι τα αυτοκίνητα πρέπει να σταματούν στις διαβάσεις και περνούν απέναντι από όποιο σημείο τους καπνίσει.

Σαν να μην έφταναν οι πεζοί, πλέον υπάρχουν και τα ποδήλατα (τα οποία αυξήθηκαν λόγω κρίσης και λόγω …μόδας), τα οποία πηγαίνουν αντίθετα σε μονόδρομους, πορεύονται στη μέση του δρόμου και παραβαίνουν γενικά τον ΚΟΚ επειδή "είναι ποδήλατα" οπότε οκ, δεν πειράζει. Και σαν να μην έφταναν τα ποδήλατα ήρθαν και οι γονείς με τα καρότσια που ούτε διαβάσεις τηρούν και πολλές φορές δεν πηγαίνουν καν από το πεζοδρόμιο.

Δε φταίνε μόνο οι οδηγοί για ό,τι συμβαίνει στους δρόμους. Ούτε πάσχουν μόνο οι οδηγοί από έλλειψη παιδείας. Από έλλειψη παιδείας πάσχουμε όλοι μας, αυτό πια κάνει μπαμ από μακριά. Σε τελική ανάλυση όμως το θέμα είναι το εξής: αν θέλουμε να μας σέβονται οι οδηγοί, θα πρέπει κάποια στιγμή επιτέλους να αρχίσουμε να τους σεβόμαστε κι εμείς.

Κοιτάζοντας ξανά και ξανά την υπόθεση της 22χρονης -που κράτησε κρυφή την εγκυμοσύνη της από όλους, γέννησε στην μπανιέρα και άφησε το μωρό της στον ακάλυπτο μέχρι που πέθανε- και προτού λιθοβολήσουμε την κοπέλα ως αναμάρτητοι, πρέπει πρώτα να καταλάβουμε ότι το έγκλημα αυτό δεν είναι προσωπικό, το έγκλημα είναι κοινωνικό.

Υπάρχουν πολλοί τρόποι να κάνεις το σωστό και πολλοί το λάθος και η κοπέλα κατέληξε τελικά να τα κάνει όλα λάθος, αυτό είναι δεδομένο, δεν υπάρχει ένσταση ως προς αυτό. Ωστόσο, κανείς δε λειτουργεί ανεξάρτητα από την κοινωνία μέσα στην οποία μεγάλωσε και ζει, οπότε και η κοπέλα αυτή -πέρα από το προφανές λάθος και έγκλημα που διέπραξε- δεν είναι κατά κάποιον τρόπο θύμα των κοινωνικών περιστάσεων;

Διαβάζοντας κανείς ολόκληρη την απολογία της (η οποία υπάρχει εδώ: lifo), δεν μπορεί παρά να εντοπίσει μια σωρεία λαθών από το οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον -η εγκατάλειψη του βρέφους στον ακάλυπτο δεν είναι παρά το κερασάκι στην τούρτα. Πόσο πολύ φοβόταν άραγε η κοπέλα την μητέρα της και δεν έβρισκε το θάρρος να της πει ότι είναι έγκυος; Τι αγωγή έλαβε αυτή η κοπέλα από το σπίτι ώστε να θεωρεί ότι δεν μπορεί να απευθυνθεί στην μητέρα της σε ένα ενδεχόμενο πρόβλημα; Για ποιο λόγο οι γονείς της, αν και χωρισμένοι, δε φρόντισαν να έχουν στενότερη επαφή με το παιδί τους και ο πατέρας ήταν πλέον οριστικά απών;

Από πόσο μεγάλη έλλειψη αυτοπεποίθησης έπασχε η κοπέλα -η οποία δηλώνει ότι είναι ευτραφής και όχι ιδιαίτερα εμφανίσιμη- ώστε δέχτηκε να έρχεται σε επαφή με τον σύντροφο της χωρίς προφύλαξη, γιατί αλλιώς φοβόταν ότι θα τη χωρίσει; Και γιατί υπάρχουν ακόμα άντρες που πιέζουν τις κοπέλες τους να έρχονται σε επαφή χωρίς προφυλάξεις; Το ότι η κοπέλα δέχτηκε δείχνει απλή ανοησία εκ μέρους της ή έλλειψη ενημέρωσης; Δε δείχνει αυτό πάντως ότι επιβάλλεται να υπάρχει μάθημα σεξουαλικής αγωγής στα σχολεία; Και για ποιο λόγο, στην τελική, φαίνεται υπεύθυνη για ό,τι έγινε μόνο η κοπέλα και όχι και το αγόρι που διέκοψε κάθε επαφή μαζί της μόλις έμαθε ότι είναι έγκυος;

Το ότι δεν ανέτρεξε σε κάποιον οργανισμό υποστήριξης για ανύπαντρες μητέρες ή κάτι παρόμοιο ήταν άλλη μια βλακεία εκ μέρους της ή πραγματικά δεν υπάρχει σωστή ενημέρωση από την οικογένεια, το σχολείο, τους φορείς για τέτοιες περιπτώσεις; Και γιατί ούτε η ίδια της η κολλητή δε θέλησε να τη στηρίξει; Σοκαρίστηκε άραγε τόσο πολύ από την "ανηθικότητα" και την ανευθυνότητα της;

Προτού λοιπόν καταδικάσουμε την κοπέλα, ας δούμε πρώτα σε τι είδους κοινωνία ζούμε, ώστε μια νεαρή καταλήγει να κάνει μια σειρά απίστευτων λαθών επειδή δεν ξέρει πού να απευθυνθεί και ποιον να εμπιστευτεί. Αν ήταν βέβαια μια από τις χιλιάδες γυναίκες που κάνουν έκτρωση ετησίως στην Ελλάδα, ούτε γάτα ούτε ζημιά, το πρόβλημα θα λυνόταν προτού γίνει επονείδιστο και δε θα ωρυόμασταν τότε στα social media.

Ας γίνουμε σε μια κοινωνία που είμαστε πιο ανεκτικοί, και ας μάθουμε από την άλλη να αναλαμβάνουμε και τις ευθύνες μας. Και αυτό ισχύει για όλους, ακόμα βέβαια και για την ίδια την κοπέλα, η οποία στο τέλος της απολογίας της μοιάζει να προσπαθεί να αποποιηθεί της ευθύνης της.  Δε δείχνουν πόσο πάσχουμε σαν κοινωνία; Τι άλλη απόδειξη θέλουμε;

Ο Πέτρος Κωστόπουλος, ως γνωστόν, είπε πρόσφατα σε συνέντευξη του ότι μέσω των περιοδικών του, στα οποία έφερε τις τάσεις του ευρωπαϊκού lifestyle, μας ξεβλάχεψε. Ότι δηλαδή σταματήσαμε να είμαστε οι χωριαταράδες που ήμασταν πριν, βάλαμε φιρμάτα ρούχα και αρχίσαμε να πηγαίνουμε Μύκονο και έτσι καταφέραμε να γίνουμε κι εμείς πραγματικοί και μοδάτοι Ευρωπαίοι.

Αφήνοντας στην άκρη την μπούρδα που είπε ο Κωστόπουλος (με την οποία κατάφερε να προσβάλει όλους τους σημερινούς τριαντάρηδες και σαραντάρηδες και φυσικά και τους Βλάχους), ας το δούμε λίγο το πράγμα από την αντίστροφη σκοπιά. Όλοι όσοι συγχυστήκαμε με τη βλακώδη δήλωση του Κωστόπουλου, ακολουθήσαμε ή δεν ακολουθήσαμε τον τρόπο ζωής που πρόβαλε αυτός μέσα από τα περιοδικά του;

Αν πιστεύουν πράγματι μερικοί ότι ο Κωστόπουλος διαμόρφωσε την ιδεολογία και τον τρόπο ζωής μιας ολόκληρης γενιάς και αν και ο ίδιος ο Κωστόπουλος μπορεί να υπερηφανεύεται βλακωδώς ότι είχε τόσο μεγάλη δύναμη μέσω των περιοδικών του ώστε να μας "ξεβλαχέψει", η δική μας η συμμετοχή σε όλο αυτό ποια είναι;

Σε μια εποχή απόλυτης ευημερίας και ξεγνοιασιάς, ο Κωστόπουλος κατάφερε απλώς να βρει πάτημα ώστε να καταστήσει must και modus vivendi το θεαθήναι, την ανάγκη μας για επιδειξιομανία, την καθιέρωση της εικόνας ως εχέγγυο επιτυχίας. Η ανάγκη μας προϋπήρχε, δε μας την δημιούργησε ο Κωστόπουλος, αυτός ήρθε απλώς τη σωστή στιγμή. Κανείς δε μας ανάγκασε να αρχίσουμε να ξοδεύουμε τα λεφτά μας σε ρούχα, ταξίδια και αυτοκίνητα και να χρεώνουμε τις πιστωτικές. Κανείς δε μας ανάγκασε να πηγαίνουμε στα μπουζούκια και να το παίζουμε φίρμες. Κανείς δε μας ανάγκασε να γίνουμε τόσο κενοί και ανόητοι νομίζοντας παράλληλα ότι είμαστε σπουδαίοι. Όλα εμείς τα κάναμε, μόνοι μας.

Το αστείο της υπόθεσης είναι ότι τώρα που έσκασε η φούσκα της dolce vita και ήρθε η κρίση, όχι απλώς δεν αλλάξαμε μυαλά, αλλά αρχίσαμε να ρίχνουμε ευθύνες στον έναν και στον άλλον, σαν τα παιδιά που τα έπιασαν να κάνουν ζημιές. Φταίνε οι κυβερνήσεις που ήταν διεφθαρμένες. Φταίνε οι τράπεζες που μας τάιζαν δάνεια. Φταίει το ΚΛΙΚ που γίναμε ψωνάρες. Ναι, όλα φταίνε, αλλά φταίμε κι εμείς, που δε θωρακίσαμε το πνεύμα μας, που δεν κρατήσαμε τα μυαλά μας μέσα στα κεφάλια μας.

Όσο για τον Πέτρο Κωστόπουλο, και πολύ ασχοληθήκαμε μαζί του. Από το να ασχολούμαστε με τέτοιους τύπους και με ασημαντότητες φτάσαμε εδώ που φτάσαμε.

Διανύουμε εποχή μεταβατική, εποχή κρίσιμη, ίσως πολύ πιο κρίσιμη από τις προηγούμενες. Όχι μόνο γιατί πάρα πολλές χώρες περνούν οικονομική κρίση ή γιατί ο πλανήτης μοιάζει κάθε μέρα έτοιμος να εκραγεί, αλλά γιατί έχει έρθει ο καιρός για αλλαγές και για αναθεώρηση ιδεών.

Η θέση της γυναίκας στη σημερινή κοινωνία, τα δικαιώματα των ομοφυλόφιλων, η προστασία των ζώων, η αποδοχή των αλλόθρησκων και των αλλοεθνών είναι μερικά μόνο από τα θέματα που συζητιούνται συνεχώς και για τα οποία μοιάζουν σιγά-σιγά να αλλάζουν οι στερεότυπες αντιλήψεις. Μια ανάγκη για ισότητα, μια πιο απελευθερωμένη αντίληψη μοιάζει να είναι διάχυτη (την ίδια -ειρωνικά- στιγμή που οι φανατισμένοι, οι οπαδοί των θεωριών συνομωσίας και οι ακροδεξιοί αυξάνονται).

Το ίδιο συμβαίνει και με ένα σωρό άλλα ζητήματα. Όλες αυτές οι δειλές αλλαγές έχουν κάνει, θαρρείς, πολύ αυστηρά τα όρια στο τι πρέπει να λέμε. Οι διαφημίσεις, οι σειρές, τα δημοσιογραφικά κείμενα δεν πρέπει να προσβάλλουν καμία κοινωνική ή φυλετική ομάδα. Αστεία και εκφράσεις, που μέχρι πριν λίγα χρόνια ήταν αποδεκτά ή ακόμα και κουλ, σήμερα θεωρούνται απαράδεκτα αν έχουν οποιουδήποτε είδους ρατσιστικό περιεχόμενο. Είναι πλέον πάρα πολύ εύκολο, ειδικά στα social media, να χαρακτηριστείς ρατσιστής, σεξιστής, μισαλλόδοξος.

Κοντολογίς, διανύουμε την εποχή του politically correct. Πρέπει να λέμε αυτό που είναι "σωστό"  και να φερόμαστε όπως "πρέπει".

Παρόλο λοιπόν που μοιάζουμε να οδεύουμε σε απελευθέρωση από στερεότυπα και ταμπού, γιατί τόση "λογοκρισία"; Γιατί γίναμε πιο άκαμπτοι, πιο ευέξαπτοι, λιγότερο ανάλαφροι; Είναι η εποχή μας -και η γενιά που την χαρακτηρίζει, οι millennials- συντηρητική τελικά; Και μήπως υπερβολική;

Σε μεταιχμιακές εποχές πάντα τα πράγματα είναι λίγο οξυμένα, ακούγονται πολλές φωνές, τα λόγια μπερδεύονται, οι ιδέες είναι ρευστές, οι γνώμες δεν έχουν διαμορφωθεί ακόμα. Υπάρχουν οι μετριοπαθείς, υπάρχουν οι πιο ένθερμοι, υπάρχουν και οι ακραίοι. Μέσα σε όλα αυτά, και οι υπερβολές παίζουν τελικά τον ρόλο τους. Αν δεν περάσεις έστω για λίγο στο άλλο άκρο, αν δεν ενστερνιστείς, έστω προσωρινά, μια ακραία άποψη, πώς θα καταλάβεις ότι η άποψη που ισχύει μέχρι σήμερα έχει παλιώσει; Δυστυχώς, καμιά φορά χρειάζεται και η υπερβολή για να καταδείξεις το πρόβλημα, για να ταράξεις τα νερά, για να κάνεις τον διάλογο να ξεκινήσει.

Προς το παρόν ναι, σε κάποια ζητήματα έχουμε περάσει στο άλλο άκρο. Αλλά αυτό προφανώς είναι το απαραίτητο στάδιο για να επέλθει η ισορροπία και να βρεθεί η χρυσή τομή. Είμαστε τυχεροί που μέσω του internet και των social media έχουμε τη δυνατότητα να ζήσουμε όλες τις ζυμώσεις από κοντά. Ευκαιρία λοιπόν να ανοίξουμε λιγάκι το μυαλό μας.

(Περιοδικο Ser-Free, τ.48, Απριλιος 2018)