Κοιτάζοντας ξανά και ξανά την υπόθεση της 22χρονης -που κράτησε κρυφή την εγκυμοσύνη της από όλους, γέννησε στην μπανιέρα και άφησε το μωρό της στον ακάλυπτο μέχρι που πέθανε- και προτού λιθοβολήσουμε την κοπέλα ως αναμάρτητοι, πρέπει πρώτα να καταλάβουμε ότι το έγκλημα αυτό δεν είναι προσωπικό, το έγκλημα είναι κοινωνικό.

Υπάρχουν πολλοί τρόποι να κάνεις το σωστό και πολλοί το λάθος και η κοπέλα κατέληξε τελικά να τα κάνει όλα λάθος, αυτό είναι δεδομένο, δεν υπάρχει ένσταση ως προς αυτό. Ωστόσο, κανείς δε λειτουργεί ανεξάρτητα από την κοινωνία μέσα στην οποία μεγάλωσε και ζει, οπότε και η κοπέλα αυτή -πέρα από το προφανές λάθος και έγκλημα που διέπραξε- δεν είναι κατά κάποιον τρόπο θύμα των κοινωνικών περιστάσεων;

Διαβάζοντας κανείς ολόκληρη την απολογία της (η οποία υπάρχει εδώ: lifo), δεν μπορεί παρά να εντοπίσει μια σωρεία λαθών από το οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον -η εγκατάλειψη του βρέφους στον ακάλυπτο δεν είναι παρά το κερασάκι στην τούρτα. Πόσο πολύ φοβόταν άραγε η κοπέλα την μητέρα της και δεν έβρισκε το θάρρος να της πει ότι είναι έγκυος; Τι αγωγή έλαβε αυτή η κοπέλα από το σπίτι ώστε να θεωρεί ότι δεν μπορεί να απευθυνθεί στην μητέρα της σε ένα ενδεχόμενο πρόβλημα; Για ποιο λόγο οι γονείς της, αν και χωρισμένοι, δε φρόντισαν να έχουν στενότερη επαφή με το παιδί τους και ο πατέρας ήταν πλέον οριστικά απών;

Από πόσο μεγάλη έλλειψη αυτοπεποίθησης έπασχε η κοπέλα -η οποία δηλώνει ότι είναι ευτραφής και όχι ιδιαίτερα εμφανίσιμη- ώστε δέχτηκε να έρχεται σε επαφή με τον σύντροφο της χωρίς προφύλαξη, γιατί αλλιώς φοβόταν ότι θα τη χωρίσει; Και γιατί υπάρχουν ακόμα άντρες που πιέζουν τις κοπέλες τους να έρχονται σε επαφή χωρίς προφυλάξεις; Το ότι η κοπέλα δέχτηκε δείχνει απλή ανοησία εκ μέρους της ή έλλειψη ενημέρωσης; Δε δείχνει αυτό πάντως ότι επιβάλλεται να υπάρχει μάθημα σεξουαλικής αγωγής στα σχολεία; Και για ποιο λόγο, στην τελική, φαίνεται υπεύθυνη για ό,τι έγινε μόνο η κοπέλα και όχι και το αγόρι που διέκοψε κάθε επαφή μαζί της μόλις έμαθε ότι είναι έγκυος;

Το ότι δεν ανέτρεξε σε κάποιον οργανισμό υποστήριξης για ανύπαντρες μητέρες ή κάτι παρόμοιο ήταν άλλη μια βλακεία εκ μέρους της ή πραγματικά δεν υπάρχει σωστή ενημέρωση από την οικογένεια, το σχολείο, τους φορείς για τέτοιες περιπτώσεις; Και γιατί ούτε η ίδια της η κολλητή δε θέλησε να τη στηρίξει; Σοκαρίστηκε άραγε τόσο πολύ από την "ανηθικότητα" και την ανευθυνότητα της;

Προτού λοιπόν καταδικάσουμε την κοπέλα, ας δούμε πρώτα σε τι είδους κοινωνία ζούμε, ώστε μια νεαρή καταλήγει να κάνει μια σειρά απίστευτων λαθών επειδή δεν ξέρει πού να απευθυνθεί και ποιον να εμπιστευτεί. Αν ήταν βέβαια μια από τις χιλιάδες γυναίκες που κάνουν έκτρωση ετησίως στην Ελλάδα, ούτε γάτα ούτε ζημιά, το πρόβλημα θα λυνόταν προτού γίνει επονείδιστο και δε θα ωρυόμασταν τότε στα social media.

Ας γίνουμε σε μια κοινωνία που είμαστε πιο ανεκτικοί, και ας μάθουμε από την άλλη να αναλαμβάνουμε και τις ευθύνες μας. Και αυτό ισχύει για όλους, ακόμα βέβαια και για την ίδια την κοπέλα, η οποία στο τέλος της απολογίας της μοιάζει να προσπαθεί να αποποιηθεί της ευθύνης της.  Δε δείχνουν πόσο πάσχουμε σαν κοινωνία; Τι άλλη απόδειξη θέλουμε;

Ο Πέτρος Κωστόπουλος, ως γνωστόν, είπε πρόσφατα σε συνέντευξη του ότι μέσω των περιοδικών του, στα οποία έφερε τις τάσεις του ευρωπαϊκού lifestyle, μας ξεβλάχεψε. Ότι δηλαδή σταματήσαμε να είμαστε οι χωριαταράδες που ήμασταν πριν, βάλαμε φιρμάτα ρούχα και αρχίσαμε να πηγαίνουμε Μύκονο και έτσι καταφέραμε να γίνουμε κι εμείς πραγματικοί και μοδάτοι Ευρωπαίοι.

Αφήνοντας στην άκρη την μπούρδα που είπε ο Κωστόπουλος (με την οποία κατάφερε να προσβάλει όλους τους σημερινούς τριαντάρηδες και σαραντάρηδες και φυσικά και τους Βλάχους), ας το δούμε λίγο το πράγμα από την αντίστροφη σκοπιά. Όλοι όσοι συγχυστήκαμε με τη βλακώδη δήλωση του Κωστόπουλου, ακολουθήσαμε ή δεν ακολουθήσαμε τον τρόπο ζωής που πρόβαλε αυτός μέσα από τα περιοδικά του;

Αν πιστεύουν πράγματι μερικοί ότι ο Κωστόπουλος διαμόρφωσε την ιδεολογία και τον τρόπο ζωής μιας ολόκληρης γενιάς και αν και ο ίδιος ο Κωστόπουλος μπορεί να υπερηφανεύεται βλακωδώς ότι είχε τόσο μεγάλη δύναμη μέσω των περιοδικών του ώστε να μας "ξεβλαχέψει", η δική μας η συμμετοχή σε όλο αυτό ποια είναι;

Σε μια εποχή απόλυτης ευημερίας και ξεγνοιασιάς, ο Κωστόπουλος κατάφερε απλώς να βρει πάτημα ώστε να καταστήσει must και modus vivendi το θεαθήναι, την ανάγκη μας για επιδειξιομανία, την καθιέρωση της εικόνας ως εχέγγυο επιτυχίας. Η ανάγκη μας προϋπήρχε, δε μας την δημιούργησε ο Κωστόπουλος, αυτός ήρθε απλώς τη σωστή στιγμή. Κανείς δε μας ανάγκασε να αρχίσουμε να ξοδεύουμε τα λεφτά μας σε ρούχα, ταξίδια και αυτοκίνητα και να χρεώνουμε τις πιστωτικές. Κανείς δε μας ανάγκασε να πηγαίνουμε στα μπουζούκια και να το παίζουμε φίρμες. Κανείς δε μας ανάγκασε να γίνουμε τόσο κενοί και ανόητοι νομίζοντας παράλληλα ότι είμαστε σπουδαίοι. Όλα εμείς τα κάναμε, μόνοι μας.

Το αστείο της υπόθεσης είναι ότι τώρα που έσκασε η φούσκα της dolce vita και ήρθε η κρίση, όχι απλώς δεν αλλάξαμε μυαλά, αλλά αρχίσαμε να ρίχνουμε ευθύνες στον έναν και στον άλλον, σαν τα παιδιά που τα έπιασαν να κάνουν ζημιές. Φταίνε οι κυβερνήσεις που ήταν διεφθαρμένες. Φταίνε οι τράπεζες που μας τάιζαν δάνεια. Φταίει το ΚΛΙΚ που γίναμε ψωνάρες. Ναι, όλα φταίνε, αλλά φταίμε κι εμείς, που δε θωρακίσαμε το πνεύμα μας, που δεν κρατήσαμε τα μυαλά μας μέσα στα κεφάλια μας.

Όσο για τον Πέτρο Κωστόπουλο, και πολύ ασχοληθήκαμε μαζί του. Από το να ασχολούμαστε με τέτοιους τύπους και με ασημαντότητες φτάσαμε εδώ που φτάσαμε.

Διανύουμε εποχή μεταβατική, εποχή κρίσιμη, ίσως πολύ πιο κρίσιμη από τις προηγούμενες. Όχι μόνο γιατί πάρα πολλές χώρες περνούν οικονομική κρίση ή γιατί ο πλανήτης μοιάζει κάθε μέρα έτοιμος να εκραγεί, αλλά γιατί έχει έρθει ο καιρός για αλλαγές και για αναθεώρηση ιδεών.

Η θέση της γυναίκας στη σημερινή κοινωνία, τα δικαιώματα των ομοφυλόφιλων, η προστασία των ζώων, η αποδοχή των αλλόθρησκων και των αλλοεθνών είναι μερικά μόνο από τα θέματα που συζητιούνται συνεχώς και για τα οποία μοιάζουν σιγά-σιγά να αλλάζουν οι στερεότυπες αντιλήψεις. Μια ανάγκη για ισότητα, μια πιο απελευθερωμένη αντίληψη μοιάζει να είναι διάχυτη (την ίδια -ειρωνικά- στιγμή που οι φανατισμένοι, οι οπαδοί των θεωριών συνομωσίας και οι ακροδεξιοί αυξάνονται).

Το ίδιο συμβαίνει και με ένα σωρό άλλα ζητήματα. Όλες αυτές οι δειλές αλλαγές έχουν κάνει, θαρρείς, πολύ αυστηρά τα όρια στο τι πρέπει να λέμε. Οι διαφημίσεις, οι σειρές, τα δημοσιογραφικά κείμενα δεν πρέπει να προσβάλλουν καμία κοινωνική ή φυλετική ομάδα. Αστεία και εκφράσεις, που μέχρι πριν λίγα χρόνια ήταν αποδεκτά ή ακόμα και κουλ, σήμερα θεωρούνται απαράδεκτα αν έχουν οποιουδήποτε είδους ρατσιστικό περιεχόμενο. Είναι πλέον πάρα πολύ εύκολο, ειδικά στα social media, να χαρακτηριστείς ρατσιστής, σεξιστής, μισαλλόδοξος.

Κοντολογίς, διανύουμε την εποχή του politically correct. Πρέπει να λέμε αυτό που είναι "σωστό"  και να φερόμαστε όπως "πρέπει".

Παρόλο λοιπόν που μοιάζουμε να οδεύουμε σε απελευθέρωση από στερεότυπα και ταμπού, γιατί τόση "λογοκρισία"; Γιατί γίναμε πιο άκαμπτοι, πιο ευέξαπτοι, λιγότερο ανάλαφροι; Είναι η εποχή μας -και η γενιά που την χαρακτηρίζει, οι millennials- συντηρητική τελικά; Και μήπως υπερβολική;

Σε μεταιχμιακές εποχές πάντα τα πράγματα είναι λίγο οξυμένα, ακούγονται πολλές φωνές, τα λόγια μπερδεύονται, οι ιδέες είναι ρευστές, οι γνώμες δεν έχουν διαμορφωθεί ακόμα. Υπάρχουν οι μετριοπαθείς, υπάρχουν οι πιο ένθερμοι, υπάρχουν και οι ακραίοι. Μέσα σε όλα αυτά, και οι υπερβολές παίζουν τελικά τον ρόλο τους. Αν δεν περάσεις έστω για λίγο στο άλλο άκρο, αν δεν ενστερνιστείς, έστω προσωρινά, μια ακραία άποψη, πώς θα καταλάβεις ότι η άποψη που ισχύει μέχρι σήμερα έχει παλιώσει; Δυστυχώς, καμιά φορά χρειάζεται και η υπερβολή για να καταδείξεις το πρόβλημα, για να ταράξεις τα νερά, για να κάνεις τον διάλογο να ξεκινήσει.

Προς το παρόν ναι, σε κάποια ζητήματα έχουμε περάσει στο άλλο άκρο. Αλλά αυτό προφανώς είναι το απαραίτητο στάδιο για να επέλθει η ισορροπία και να βρεθεί η χρυσή τομή. Είμαστε τυχεροί που μέσω του internet και των social media έχουμε τη δυνατότητα να ζήσουμε όλες τις ζυμώσεις από κοντά. Ευκαιρία λοιπόν να ανοίξουμε λιγάκι το μυαλό μας.

(Περιοδικο Ser-Free, τ.48, Απριλιος 2018)

Κάποιες φορές έχει πλάκα. Οργανωμένες ladies night, προσφορές σε καταστήματα, φοράς τα καλά σου και βγαίνεις έξω, ο αγαπημένος σου σού εύχεται χρόνια πολλά, ξεπορτίζεις με τις κολλητές. Ωραία πράγματα.

Αυτό βέβαια είναι άλλο ένα παράδειγμα από τα μυριάδες κατά τα οποία χάνουμε το νόημα και την ουσία των πραγμάτων και βρίσκουμε ευκαιρίες για καλοπέραση ή χαζολόγημα.

Πίσω από τη γιορτή της γυναίκας είναι η εκδήλωση διαμαρτυρίας κάποιων εργατριών κλωστοϋφαντουργίας το 1857 στη Νέα Υόρκη που ζητούσαν καλύτερες συνθήκες εργασίας. Και πίσω από την κινητοποίηση αυτή είναι χιλιάδες χρόνια καταπίεσης της γυναίκας, σε μια κοινωνία που δεν την θεωρούσε ποτέ ισότιμη με τον άντρα.

Ακόμα και ο φεμινισμός -τη σημασία του οποίου επίσης γελοιοποιούμε, λέγοντας ότι οι φεμινίστριες θέλουν να μένουν αξύριστες και καίνε τα σουτιέν τους- δε θέλει να μας πει ότι οι γυναίκες πρέπει να είναι μαγκιόρες και να κάνουν ό,τι γουστάρουν. Για να έχουμε μετά τα κλισέ ότι οι γυναίκες έχουν χάσει τη θηλυκότητα τους κι ότι έχουν τάχα ευνουχίσει τους άντρες. Ο φεμινισμός υποστηρίζει απλώς την ισότητα των δύο φύλων και το δικαίωμα της γυναίκας να έχει ίσες ευκαιρίες με τους άντρες σε όλους τους τομείς.

Η 8η Μαρτίου είναι μια ωραία μέρα για να το ξαναθυμηθούμε αυτό και να προβληματιστούμε και να αλλάξουμε τις τυχόν σεξιστικές απόψεις μας. Αντ' αυτού, εξαντλούμε βλακωδώς την ημέρα με χαριτωμένα τσιτάτα στο fb, με καρδούλες και τριαντάφυλλα, με έξοδο σε μπαράκια και πέρα από όλα αυτά υποστηρίζοντας κάθε τι εμπορικό που έχει ανθίσει γύρω από αυτήν την μέρα.

Υπήρξαν γυναίκες που αγωνίστηκαν για την ισότητα των δύο φύλων, υπάρχουν γυναίκες σε πάρα πολλά κράτη του κόσμου που καταπιέζονται μέχρι σήμερα, υπάρχουν γυναίκες που κακοποιούνται μέσα στο ίδιο τους το σπίτι. Αυτές ας σκεφτούμε σήμερα -τουλάχιστον σήμερα.

Ξεκινά η Σαρακοστή λοιπόν και αρχίζει η νηστεία. Τυπικά δηλαδή ξεκινά η περίοδος που δεν τρώμε κρέας και πέφτουμε με τα μούτρα στα νηστίσιμα. Λέγοντας νηστίσιμα μη φανταστούμε τώρα καμιά στέρηση, απλώς αυτό που θα φάμε να μην έχει κανένα αυγό μέσα ή τίποτα βούτυρα και το κασέρι να είναι σόγιας. Αυτά για τους σκληροπυρηνικούς -οι υπόλοιποι απλώς δεν τρώνε κοψίδια και μουσακά, αλλά τρώνε ψάρι αβέρτα. Κάποτε μάλιστα άκουσα και μια ακόμα πιο ωραία άποψη περί νηστείας: "ε τώρα τι είναι αυτό με τη νηστεία, δηλαδή απαγορεύεται να φας λάδι, αλλά επιτρέπεται να φας ελιά;".

Η λέξη νηστεία βγαίνει από το στερητικό "νη" και το "εσθίω" που θα πει τρώω, άρα κάνω νηστεία θα πει δεν τρώω. Όχι δεν τρώω-πεθαίνω της πείνας, αλλά δεν τρώω-ακολουθώ έναν καθαρό τρόπο διατροφής, καθαρίζω τον οργανισμό μου από κάποιες τροφές, αισθάνομαι τη στέρηση της γαστρονομικής απόλαυσης και ηδονής. Αυτό βέβαια από μόνο του -τουλάχιστον από θρησκευτικής άποψης- δε λέει τίποτα: η νηστεία πρέπει να γίνει παράλληλα με τον εξαγνισμό από όλων των ειδών τις σωματικές ηδονές, αλλά και με την αποχή από κακές σκέψεις και πράξεις, τον πνευματικό εξαγνισμό δηλαδή.

Η Σαρακοστή είναι η περίοδος προετοιμασίας -πνευματικής και σωματικής- ώστε να βρούμε την κάθαρση και την Ανάσταση το Πάσχα. Αντ' αυτών εμείς τι κάνουμε; Κόβουμε το κρέας και τρώμε γύρο από σόγια.

Θα μου πεις ο καθένας κάνει ό,τι γουστάρει και μπράβο του και δε θα δώσει λόγο σε κανέναν. Αλλά και πάλι μου κάνει εντύπωση πόσο πολύ μας αρέσει να προσκολλόμαστε στους τύπους και να χάνουμε την ουσία. Τα έθιμα, οι παραδόσεις και οι πατροπαράδοτες συνήθειες είναι τόσο παντοδύναμα και μας ενθουσιάζουν τόσο πολύ που τα έχουμε αναγάγει σε μόδα και σε αφορμή για επίδειξη. Καμιά φορά και σε πανηγύρι.

Ξαφνιάζομαι πάντα με τη λύσσα και την υστερία που γλεντάμε στα καρναβάλια, σαν να είναι η τελευταία μας διασκέδαση πριν τη σύνεση της Σαρακοστής. Την Καθαρά Δευτέρα την έχουμε κάνει πάρτι στη φύση και στις ταβέρνες και μια ωραία ευκαιρία να πάμε κάπου για τριήμερο. Για να μην πω για την 25η Μαρτίου -τη μοναδική μέρα μέσα στη Σαρακοστή που επιτρέπεται να φάμε ψάρι- που καταναλώνουμε το μισό Αιγαίο, λες και τον υπόλοιπο χρόνο δεν μπορούμε να φάμε μπακαλιάρο. Έχουν ένα λαογραφικό ενδιαφέρον αυτά από τη μια, από την άλλη είμαστε για γέλια.

Κι όλα αυτά καλά, αλλά φέτος είδα και το άλλο: την Κυριακή πριν την Καθαρά Δευτέρα πόσταραν όλοι στο fb κάτι φωτογραφίες ότι ζητούν συγχώρεση από όσους πλήγωσαν, γιατί είναι η Κυριακή της συγχώρεσης. Πάρτε ένα τηλέφωνο σε αυτούς που πληγώσατε, παιδιά, αν θέλετε να σας συγχωρήσουν, το fb δε δίνει άφεση αμαρτιών.

Οπότε τι να είναι άραγε πιο τίμιο: να ψάξουμε την ουσία των πραγμάτων ή να αφήσουμε και τους τύπους κατά μέρος;